Ι. Μονή Καισαριανής, Υμηττός, Αττική

Κατηγορία Μνημείου	Επιλεγμένες Κατηγορίες: Προγενέστερο του 1453
Όνομα	Κύριο όνομα Ι. Μονή Καισαριανής, Υμηττός, Αττική Άλλα ονόματα: Κυριανή Σάνκτα Συργιανή
Περιγραφή	Στην κοιλάδα που σχηματίζεται περίπου στο μέσον της δυτικής κλιτύος του Υμηττού βρίσκεται η Μονή της Καισαριανής. Για την ονομασία της μονής έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις, όπως ότι σχετίζεται με τον κτήτορα της μονής, κάποιον Καισάριο, ή από τους Καίσαρες αδελφούς του αυτοκράτορα, οι οποίοι είχαν εξοριστεί στην Αθήνα από την αθηναία αυτοκράτειρα Ειρήνη, ή από μια εικόνα της Θεοτόκου προερχόμενη από την Καισάρεια. Στις πηγές η μονή αναφέρεται ακόμα ως Κυριανή ή Σάνκτα Συργιανή. Το πρώτο χριστιανικό κέντρο στον Υμηττό είχε ιδρυθεί νοτιοδυτικότερα από το χώρο της σημερινής μονής, στο λόφο του «Κοιμητηρίου των Πατέρων» ή Φραγκομονάστηρο, όπου σώζονται ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής και ναού μεταβατικού τύπου που ανάγεται στον 10ο αιώνα. Την περίοδο της φραγκοκρατίας κτίστηκε εκεί ο ναός του Αγίου Μάρκου ή Φραγκομονάστηρο και τον17ο αιώνα ο ναός των Ταξιαρχών, ως κοιμητηριακός ναός της μονής. Το μοναστηριακό συγκρότημα της Καισαριανής περιβάλλεται από υψηλό περίβολο, με δύο πύλες, στα ανατολικά και στα δυτικά. Το καθολικό, που χρονολογείται στα τέλη του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα, είναι ένας ημισύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με μεταγενέστερο νάρθηκα, που ανάγεται στον 17ο αιώνα. Την ίδια εποχή προστέθηκε, στα νότια του καθολικού το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου. Εντός του περιβόλου, στα νότια του καθολικού, οικοδομήθηκε επίσης στα τέλη του11ου ή στις αρχές του12ου αιώνα το συγκρότημα του λουτρώνα, ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα μοναστηριακά λουτρά και το παλαιότερο χρονολογικά στην Ελλάδα. Τέλος, στους μεταβυζαντινούς χρόνους προστέθηκαν στα δυτικά του καθολικού το συγκρότημα της τράπεζας και στη νότια πλευρά του περιβόλου οι πτέρυγες των κελιών. Έξω από την ανατολική πύλη της μονής υπάρχει η πηγή του Κριού ή της Κριοκεφαλής ή Κοτς Μπασί, με αρχαϊκή υδρορροή, που αποδίδει κεφάλι κριού. Στα βόρεια της μονής βρίσκεται η γνωστή από την αρχαιότητα πηγή, αναφερόμενη στις πηγές ως Κύλλου Πέρα, Κουλλούπερα, Κουκλούπερα ή Καλλία Πέρα. Παραφθορά της λέξης αυτής είναι η σημερινή ονομασία Καλοπούλα. Νοτιοανατολικά της μονής υπάρχει το αγίασμα της Ανάληψης. Η Μονή Καισαριανής υπήρξε πνευματικό κέντρο για την πόλη της Αθήνας και αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών ανθρώπων του πνεύματος και μελών γνωστών αρχοντικών οικογενειών των Αθηνών, όπως οι Μπενιζέλοι και οι Μισσεραλιώται. Η μονή υπήρξε, για πολλά χρόνια, οικονομικά εύρωστη και διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη. Το 1836, με διάταγμα της Αντιβασιλείας του Όθωνα που προέβλεπε το κλείσιμο όλων των μονών που είχαν λιγότερους από 5 μοναχούς, διαλύθηκε και το 1921 περιήλθε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Τύπος προστασίας	Τύπος προστασίας από το Υπουργείο Πολιτισμού: Κήρυξη Αρμόδια Υπηρεσία: ΕΦΑ Ανατολικής Αττικής
Καθεστώς Προστασίας	ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/44570/1842 ΦΕΚ: 194/ΑΑΠ/2010-05-19 ΒΔ 19-4-1921 ΦΕΚ: 68/Α/1921-04-26
Συνδεδεμένα Δελτία	Λατομεία Βύρωνα και περιοχή Ι. Μονής Καισαριανής, Αττική
Γεωγραφική Περιοχή	Διοικητική Δικαιοδοσία Καλλικράτης ΑΤΤΙΚΗΣ, ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ, ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ, , Σύγχρονα Τοπωνύμια Υμηττός
Επιστημονική Τεκμηρίωση	Χρονολόγηση Από: Μέση Βυζαντινή/Μεσοβυζαντινή Περίοδος Έως: Μέση Βυζαντινή/Μεσοβυζαντινή Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Μοναστηριακά Λουτρά Τεκμηρίωση: Ο λουτρώνας, ένα από τα σπάνια σωζόμενα δείγματα βυζαντινών λουτρών, ανάγεται στα τέλη του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα. Είναι τρουλλαίος, κτισμένος με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Στην αρχή ήταν αυτόνομο κτίσμα. Στους μεταβυζαντινούς χρόνους ενσωματώθηκε σε ένα κτιριακό σύμπλεγμα διαφόρων κατασκευαστικών φάσεων που πραγματοποιήθηκαν ανάμεσα στον 13ο και τον 18ο αιώνα, οπότε κτίστηκαν δύο παράλληλες επιμήκεις θολωτές αίθουσες μεταξύ του οχυρού περιβόλου της μονής και του αρχικού κτίσματος του λουτρώνα. Τμήμα του λουτρώνα λειτούργησε ως ελαιοτριβείο.Παρά τη μετατροπή αυτή διατηρεί ακόμα το θάλαμο καύσης, τα υπόκαυστα και τους πηλοσωλήνες του θερμού αέρα. Χρονολόγηση Από: Μεταβυζαντινή Περίοδος Έως: Μεταβυζαντινή Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Κελί (Μονής) Τεκμηρίωση: Τα κελιά, χώροι διαμονής των μοναχών, αναπτύσσονται σε δύο διώροφες πτέρυγες στα νότια και στα δυτικά, οι οποίες εφάπτονται στον περιμετρικό οχυρό περίβολο της μονής. Τα μεταβυζαντινά κελλιά στη νότια ειδικότερα πλευρά του περιβόλου διαμορφώνονται ως μία κύρια, διώροφη σήμερα, πτέρυγα που διαχωρίζεται από τριώροφο κτίσμα, γνωστό ως Πύργος των Μπενιζέλων. Χρονολόγηση Από: Μεταβυζαντινή Περίοδος Έως: Μεταβυζαντινή Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Τράπεζα (Μονής) Τεκμηρίωση: Η τράπεζα, κτίσμα της μεταβυζαντινής περιόδου, εφάπτεται στον οχυρό περίβολο και αποτελείται από τρεις συνεχόμενους χώρους, την κυρίως τράπεζα, το οψοφυλάκιο και την εστία. Στη θέση του κτιρίου των μεταβυζαντινών χρόνων, κατά τον ίδιο άξονα, έχουν βρεθεί και ίχνη παλαιότερης τράπεζας. Χρονολόγηση Από: Μέση Βυζαντινή/Μεσοβυζαντινή Περίοδος Έως: Μέση Βυζαντινή/Μεσοβυζαντινή Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Καθολικό , Ημισύνθετος Σταυροειδής Εγγεγραμμένος Τρουλλαίος Ναός Τεκμηρίωση: Το καθολικό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, ανήκει στον τύπο των ημισύνθετων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών και ανάγεται στα τέλη του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα, . Ο τρούλος του ναού είναι οκτάπλευρος με ευθύγραμμο οδοντωτό γείσο και οκτώ μονόλοβα παράθυρα, περιβαλλόμενα από δύο σειρές πλίνθινων τόξων. Η τοιχοποιία του ναού είναι πλινθοπερίκλειστη. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, πιθανόν κατά τον 17ο αιώνα, στα δυτικά του καθολικού προσαρτήθηκε νάρθηκας και στα νότια το παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου. Στο εσωτερικό του καθολικού οι τέσσερις κίονες που στηρίζουν τον τρούλο προέρχονται από άγνωστο αρχαίο ναό, ενώ το τέμπλο, το οποίο κατασκευάστηκε μαζί με το ναό, συγκροτείται από μέλη προερχόμενα από παλαιοχριστιανική βασιλική. Η παλαιότερη σωζόμενη τοιχογραφία στο ναό με τη μορφή της δεομένης Θεοτόκου χρονολογείται στον 14ο αιώνα, βρίσκεται εξωτερικά του καθολικού και είναι ορατή από το εσωτερικό του παρεκκλησίου. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ αυτές του μεταγενέστερου νάρθηκα στα 1682, είναι δε ενυπόγραφο έργο του γνωστού μεταβυζαντινού ζωγράφου Ιωάννη Ύπατου από την Πελοπόννησο.
Φωτογραφικό Υλικό	Προβολή Φωτογραφιών