Τείχη Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Κάστρο , Τείχος , Ακρόπολη , Φρουριακός Πύργος
Τεκμηρίωση: Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου, κοντά στις εκβολές του ποταμού Αξιού, το έτος 315/6 π.Χ. από τον Κάσσανδρο, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομα της συζύγου του Θεσσαλονίκης, αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σημαντικό λιμάνι της Μεσογείου, διέξοδος στη θάλασσα της ενδοχώρας των Βαλκανίων, σε κομβική θέση στην Εγνατία οδό που συνέδεε Ανατολή και Δύση, η πόλη αναπτύχθηκε γρήγορα και διατήρησε τη σημασία της στη διαδρομή των αιώνων. Η πολεοδομική της χάραξη ανάγεται στην ελληνιστική περίοδο. Την ελληνιστική πόλη διαδέχθηκε η ρωμαϊκή και ακολούθως η βυζαντινή πολιτεία, με τους περικαλλείς ναούς της, λαμπρά δείγματα της βυζαντινής τέχνης και τις εντυπωσιακές οχυρώσεις της. Η πόλη της Θεσσαλονίκης περικλειόταν από ισχυρό οχυρωματικό περίβολο, συμπεριλαμβανομένης και της παράκτιας πλευράς της. Η αρχαιότερη φάση του περιβόλου αυτού, δύσκολα διακρινόμενη, χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Καλά διακριτή είναι η ρωμαϊκή φάση του 3ου αιώνα. Οι επισκευές και ενισχύσεις των πρώιμων αυτών οχυρώσεων της πόλης ήταν αδιάκοπες. Ισχυρά τείχη οικοδομήθηκαν στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. για να προφυλάξουν την πόλη από τις επιδρομές των Γότθων, ενσωματώνοντας τμήματα της παλαιότερης οχύρωσής της. Είχαν τραπεζοειδή κάτοψη, μήκος περίπου οκτώ χιλιομέτρων, προτείχισμα, τέσσερις πύλες εισόδου και ενισχύονταν με πύργους. Στο ανώτερο σημείο της οχύρωσης στο λόφο, βρίσκεται η Ακρόπολη και το φρούριο του Επταπυργίου (λειτούργησε ως φυλακή ως το 1989), που αποτελούν μία από τις οψιμότερες επεμβάσεις-προσθήκες και χρονολογούνται στην όψιμη βυζαντινή περίοδο. Επισκευές και προσθήκες έγιναν άλλωστε επανειλημμένα στις οχυρώσεις της πόλης κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Η οχύρωση της πόλης είναι συνδεδεμένη διαχρονικά με την πόλη, αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός ότι επί των τειχών σώζονται επιγραφικές μαρτυρίες που αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα από την τοπική ιστορία. Το εμβληματικό μνημείο της πόλης, ο Λευκός Πύργος, χρονολογείται, όπως και ο πύργος του Τριγωνίου, στην οθωμανική περίοδο. Το ανατολικό και το νότιο,θαλάσσιο, τείχος κατεδαφίστηκαν τον 19ο αιώνα, για να επεκταθεί η πόλη προς τα ανατολικά, όπου ιδρύθηκε η συνοικίας Εξοχών, και να διευκολυνθούν οι θαλάσσιες συγκοινωνίες. Εντούτοις, με εξαίρεση το κατεδαφισμένο νότιο θαλάσσιο τείχος, η οχύρωση της πόλης σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Ακόμη και το κατεδαφισμένο τον 19ο αιώνα ανατολικό τμήμα σώζεται σε πολλά σημεία και έχει εντοπιστεί ανασκαφικά, ώστε να αποκαθίσταται με ακρίβεια η πορεία του. Τα μνημεία της Θεσσαλονίκης υπέστησαν πολύ σοβαρά προβλήματα από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και από τους σεισμούς του 1978. Ακολούθησε ένα ευρύτατης κλίμακας πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασής τους, το οποίο έχει σήμερα σχεδόν ολοκληρωθεί.