Ι. Ναός Αχειροποιήτου, Θεσσαλονίκη

Κατηγορία Μνημείου
Όνομα
Περιγραφή Κορυφαίο μνημείο της Θεσσαλονίκης, της πόλης που ιδρύθηκε στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου το 315/6 π.Χ. από τον Κάσσανδρο, και άκμασε στη διαδρομή των αιώνων, ως σημαντικό ελληνιστικό, ρωμαϊκό, βυζαντινό και οθωμανικό κέντρο, είναι ο ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου. Η τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με υπερώα και νάρθηκα, οικοδομήθηκε στα μέσα του 5ου αι. (450-460) εν μέρει επάνω στα ερείπια ρωμαϊκού λουτρώνα, πιθανόν ενός από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της Θεσσαλονίκης. Η ίδρυση του ναού έχει συνδεθεί με τον ιερέα Ανδρέα που συμμετείχε στη σύνοδο της Χαλκηδόνας ως αντιπρόσωπος του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Στις γραπτές πηγές αναφέρεται ως ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, ενώ ως Αχειροποίητος για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320, πιθανόν εξαιτίας της ύπαρξης στο ναό φορητής εικόνας με την Θεοτόκο δεομένη. Το μνημείο δέχθηκε αρχιτεκτονικές επεμβάσεις ήδη από τον 7ο αιώνα, ενώ μια ακόμα σημαντική φάση επεμβάσεων χρονολογείται στα όψιμα βυζαντινά χρόνια (14-15ος αι.) Κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο στα ανατολικά, εκατέρωθεν της κεντρικής αψίδας του ιερού, προστέθηκαν δύο παρεκκλήσια, από τα οποία εντοπίστηκε και αποκαταστάθηκε το βόρειο, αφιερωμένο στην Αγία Ειρήνη. Στη βορειοδυτική γωνία της βασιλικής σώζεται το κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στα υπερώα. Στην νότια πλευρά του ναού υπάρχει ένα μνημειακό πρόπυλο, το οποίο συνέδεε πιθανώς τη βασιλική με την κεντρική αρτηρία της βυζαντινής πόλης, την Λεωφόρο. Στη νότια πλευρά τέλος, κοντά στην είσοδο, προσκολλήθηκε μικρό βυζαντινό κτίσμα άγνωστης χρήσης, που έχει ταυτισθεί με το βαπτιστήριο της βασιλικής. Από τον διάκοσμο του ναού ξεχωρίζουν τα μαρμάρινα έργα μεγάλης γλυπτικής, κιονόκρανα (μέσων έως γ’ τετάρτου 5ου αιώνα) που έχουν συνδεθεί με εργαστήρια της Κωνσταντινούπολης, κίονες και πλάκες δαπέδου, καθώς και τα ψηφιδωτά υψηλής τέχνης (μέσων 5ου αιώνα) στα εσωρράχια των τόξων του τριβήλου της Βασιλείου Πύλης, των κιονοστοιχιών του ισογείου και του νότιου υπερώου. Στο νότιο κλίτος του ναού σώζονται σε κακή κατάσταση λίγες τοιχογραφίες (πρώτων δεκαετιών 13ου αιώνα), στρατιωτικοί άγιοι που απεικονίζονται σε παράταξη, ολόσωμες μορφές ή σε προτομή, και απαρτίζουν την παράσταση των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Μετά την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς, το 1430, Η Αχειροποίητος ήταν ο πρώτος ναός που μετατράπηκε σε τζαμί από το Σουλτάνο Μουράτ τον Β', με το όνομα Εσκί Τζουμά τζαμί (τζαμί της παλιάς προσευχής της Παρασκευής). Σε έναν από τους κίονες της βόρειας κιονοστοιχίας σώζεται εγχάρακτη η σχετική επιγραφή με το μονόγραμμα του σουλτάνου Μουράτ. Η Αχειροποίητος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα καλύτερα διατηρημένα και πιο σημαντικά παράδειγματα της τυπικής ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα της πρωτοβυζαντινής περιόδου.
Τύπος προστασίας



Καθεστώς Προστασίας

    ΥΑ 15813

  • ΦΕΚ: 36/Β/1962-02-03
  • ΥΑ 15813

  • ΦΕΚ: 179/Β/1962-05-26
Γεωγραφική Περιοχή
Επιστημονική Τεκμηρίωση
Πρώιμη Βυζαντινή/Πρωτοβυζαντινή Περίοδος

Μεταβυζαντινή Περίοδος




Φωτογραφικό Υλικό
Προβολή Φωτογραφιών