Μυστράς, Λακωνία

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Αρχοντικό
Τεκμηρίωση: Το Αρχοντικό Φραγκόπουλου στην Καστροπολιτεία του Μυστρά ξεχωρίζει για το μνημειακό του χαρακτήρα και την πολύ καλή κατάσταση διατήρησης του.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Τοιχογραφία , Ξυλόστεγη Βασιλική , Σταυροειδής Εγγεγραμμένος Τρουλλαίος Ναός
Τεκμηρίωση: Ο Ι. Ναός Μητρόπολης ή Αγίου Δημητρίου αρχικά ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική ιδρύθηκε από τον Μητροπολίτη Ευγένιο (μεταξύ 1263-1282, πιθανόν π.1270), και ανακαινίσθηκε στα 1291/2 από τους Μητροπολίτες Νικηφόρο Μοσχόπουλο και τον αδελφό του Ααρών. Στο β’ μισό του 15ου αι. ανακαινίσθηκε από τον Μητροπολίτη Ματθαίο, ο οποίος προσέθεσε στο ναό υπερώο στον τύπο του τρουλαίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του ναού, ανήκουν σε τρεις καλλιτεχνικές τάσεις και χρονολογούνται από το 1270 έως το α’ τέταρτο του 14ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Υδραγωγείο , Κάστρο , Φρουραρχείο , Πόλη , Οχυρωματικός Περίβολος
Τεκμηρίωση: Επάνω στο λόφο του Μυζηθρά, στα βόρεια του Ταϋγέτου, ιδρύθηκε στα 1249, από τον φράγκο ηγεμόνα του πριγκιπάτου της Αχαϊας Γουλιέλμο Βιλεαρδουίνο, το κάστρο του Μυστρά. Μετά την ήττα των Φράγκων στη μάχη της Πελαγονίας (1259) και την αιχμαλωσία του Γουλιέλμου από τους Βυζαντινούς, το κάστρο τους παραδόθηκε (1262), μαζί με τα κάστρα της Μονεμβασίας, του Γερακίου και της Μεγάλης Μαϊνης, με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του φράγκου ηγεμόνα. Από τότε άρχισε η περίοδος ακμής του χώρου,που μετατράπηκε σε σημαντικότατο πολιτικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο της ύστερης τελευταίας βυζαντινής περιόδου. Το Δεσποτάτο του Μορέως ή του Μυστρά συστάθηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ' Κατακουζηνό τον 14ο αιώνα. Με αυτό συνδέθηκαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων και ο Βησσαρίων, οι οποίοι στο α’ μισό του 15ου αιώνα συνέβαλαν στη διάδοση των ελληνικών σπουδών στη Δύση και στην ανάπτυξη των επιστημών, της φιλοσοφίας και της τέχνης στην Ευρώπη. Ο Μυστράς συνδέθηκε με την Κωνσταντινούπολη όταν, μετά τα μέσα του 14ου αιώνα, έγιναν δεσπότες εκεί μέλη των αριστοκρατικών οικογενειών των Καντακουζηνών (1348-1383) και των Παλαιολόγων (1383-1460). Το Κάστρο του Μυστρά, στην κορυφή του λόφου, περιλαμβάνει δύο περιβόλους και την οικία του φρούραρχου. Κάτω από το Κάστρο αναπτύσσεται η πόλη, που αποτελείται από την Άνω Χώρα ή Χώρα, την Κάτω Χώρα ή Μεσοχώρα και την Έξω Χώρα. Η πολιτεία περιβάλλεται από ισχυρό περίβολο, ενώ ένας δεύτερος περίβολος χώριζε την Άνω από την Κάτω Χώρα. Στην Άνω Χώρα από το β' μισό του 13ου έως τις αρχές 15ου αιώνα οικοδομήθηκαν το εντυπωσιακό κτηριακό συγκρότημα των Παλατιών, με τις δύο πτέρυγες των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων, και γύρω από αυτό αρχοντικές οικίες, όπως το Παλατάκι, ναοί και παρεκκλήσια. Στην Κάτω Χώρα, η οικοδόμηση της οποίας άρχισε την ίδια περίπου εποχή με την Άνω Χώρα, υψώνονται οικίες, συνήθως απλά διώροφα κτίσματα, και αρχοντικά, όπως του Φραγκόπουλου και του Λάσκαρη, ναοί και μοναστήρια. Στην Έξω Χώρα σώζονται ερείπια κτιρίων που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα και εξής. Το υδραγωγείο τέλος της βυζαντινής πόλης ανιχνεύεται εντός και εκτός των τειχών της. Στον Μυστρά σώζονται αρκετοί ναοί, εξέχοντα δείγματα της υστεροβυζαντινής ναοδομίας με επιρροές από την Κωνσταντινούπολη, με αξιόλογο γλυπτό διάκοσμο με δυτικές συχνά επιδράσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας ιδιότυπος αρχιτεκτονικός τύπος που δημιουργείται στον Μυστρά, ο «μεικτός τύπος» ή «τύπος του Μυστρά», στον οποίο η τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο συνδυάζεται με τον σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλους στο υπερώο. Ο τύπος αυτός εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά στην Παναγία Οδηγήτρια, καθολικό της Μονής Βροντοχίου. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η διακόσμηση των όψεων των ναών του Μυστρά με ανοικτές κιονοστήρικτες στοές, δομικό στοιχείο που προέρχεται απευθείας από την αρχιτεκτονική της Κωνσταντινούπολης. Εξαιρετική είναι τέλος η διακόσμηση των ναών με τοιχογραφίες, λαμπρά δείγματα της παλαιολόγειας ζωγραφικής.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Σύνθετος Οκταγωνικός Τρουλλαίος Ναός , Καθολικό
Τεκμηρίωση: Ο Ι. Ναός Αγίων Θεοδώρων, ένας ηπειρωτικός οκταγωνικός ναός, ήταν το πρώτο καθολικό της Μονής Βροντοχίου. Κτίσθηκε από τους μοναχούς Δανιήλ και Παχώμιο μεταξύ των ετών 1290 και 1295 (πιθανόν π.1296). Τα λείψανα του τοιχογραφικού του διακόσμου χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Τοιχογραφία , Παρεκκλήσι , Καθολικό , Ναός Μεικτού Τύπου
Τεκμηρίωση: Ο Ι. Ναός της Οδηγήτριας ανήκει στον ?μεικτό τύπο? και πλαισιώνεται από παρεκκλήσια, ενώ αποτέλεσε το δεύτερο καθολικό της Μονής Βροντοχίου. Ιδρύθηκε από τον ηγούμενο Παχώμιο μετά το 1310 και είναι γνωστός ως «Αφεντικό». Στο εσωτερικό του σώζονται λαμπρές τοιχογραφίες, που ανάγονται στις αρχές του 14ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Τοιχογραφία , Παρεκκλήσι , Καθολικό , Δικιόνιος Σταυροειδής Εγγεγραμμένος Τρουλλαίος Ναός
Τεκμηρίωση: Ο Ι. Ναός Αγίας Σοφίας, το καθολικό της Μονής του Χριστού Ζωοδότη, ιδρύθηκε από τον πρώτο Δεσπότη του Μυστρά, τον λόγιο Μανουήλ Καντακουζηνό (1348-1380), πιθανότατα στην περίοδο 1350-1365. Ο δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο ναός, που ήταν η ανακτορική εκκλησία, πλαισιώνεται από παρεκκλήσια. Οι τοιχογραφίες, που σώζονται στο ναό, ανάγονται στο β’ μισό του 14ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Δικιόνιος Σταυροειδής Εγγεγραμμένος Τρουλλαίος Ναός
Τεκμηρίωση: Ο Ι. Ναός της Περιβλέπτου είναι δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο ναός και ιδρύθηκε στο γ’ τέταρτο του 14ου αιώνα (π.1370) πιθανόν από τον Δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνό και την σύζυγό του Γαλλίδα πριγκίπισσα Ιsabelle de Lusignan. Ο λαμπρός τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού, στον οποίο έχουν αναγνωρισθεί τέσσερις διαφορετικοί ζωγραφικοί τρόποι, ανάγεται στο γ’ τέταρτο του 14ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Δικιόνιος Σταυροειδής Εγγεγραμμένος Τρουλλαίος Ναός
Τεκμηρίωση: Η ίδρυση του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο Ι. Ναού της Ευαγγελίστριας έχει συνδεθεί με τον Δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνό και ανάγεται στις αρχές του 15ου αιώνα. Στο εσωτερικό του διασώζει σπαράγματα από τον ίδιας εποχής τοιχογραφικό διάκοσμο.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Ναός Μεικτού Τύπου
Τεκμηρίωση: Το καθολικό της Ι. Μονής Παντάνασσας (π.1428), το τελευταίο μεγάλο έργο στο Δεσποτάτο του Μορέως, οφείλεται σε χορηγία του δεύτερου στην πολιτική ιεραρχία του Δεσποτάτου, του «πρωτοστράτορα και καθολικού μεσάζοντα» Ιωάννη Φραγκόπουλου. Ανήκει στον ?μεικτό τύπο?, ενώ οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του, έργα τριών ζωγράφων, ανάγονται στην εποχή ανέγερσης του μνημείου.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Ανάκτορο (διοικητικό κέντρο)
Τεκμηρίωση: Tο εντυπωσιακό εκτεταμένο συγκρότημα των Παλατιών άρχισε να κτίζεται σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του κάστρου του Μυστρά (β' μισό του 13ου αιώνα) και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Περιλάμβανε χώρους πολλών χρήσεων, υπερμεγέθη αίθουσα του θρόνου και εξώστες προς την πεδιάδα. Η βορειοανατολική πτέρυγα των Καντακουζηνών κτίσθηκε από τον Δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνό στις αρχές του β’ μισού του 14ου αιώνα, ενώ η βορειοδυτική πτέρυγα των Παλαιολόγων στις αρχές του 15ου αιώνα.