Μονεμβασία, Λακωνία

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Χριστιανικός Ναός
Τεκμηρίωση: Ι. Ναός Ελκόμενου Χριστού

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Σύνθετος Οκταγωνικός Τρουλλαίος Ναός
Τεκμηρίωση: Ανάμεσα σε πολυάριθμες ερειπωμένες οικίες της Άνω Πόλης, δεσπόζει ο περικαλλής βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελλαδικού ή ηπειρωτικού οκταγωνικού ναού. Αρχικά αφιερωμένος στην Θεοτόκο Οδηγήτρια, αφιερώθηκε μετά την Ελληνική Επανάσταση στην του Θεού Σοφία. Ισχυρή τοπική παράδοση συνέδεσε το μνημείο με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο (1282-1328). Ο ναός ανάγεται στο 12ο αιώνα και κοσμείται με γλυπτό διάκοσμο και τοιχογραφίες του τέλους του 12ου ή των αρχών του 13ου αιώνα.

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Χριστιανικός Ναός
Τεκμηρίωση: Ι. Ναός Παναγίας Μυρτιδιώτισσας

Χρονολόγηση

Τύπος χώρου / μνημείου: Ισλαμικό Τέμενος , Φάρος , Πύλη (Οδική Υποδομή) , Μαυσωλείο , Εργαστήριο , Οικία , Οικισμός , Χριστιανικός Ναός , Οχύρωση , Χαμάμ (Δημόσια Λουτρά) , Εμπορική Αγορά , Οδός , Υδατοδεξαμενή (Υδραγωγείο) , Επισκοπικό Μέγαρο , Κατάστημα , Εμπορικός Λιμένας
Τεκμηρίωση: Ο οικισμός της Μονεμβασίας ιδρύθηκε επάνω σε μια βραχώδη και απόκρημνη νησίδα, η οποία συνδέεται με τη λακωνική ακτή μέσω γέφυρας. Περιλαμβάνει δύο οχυρωμένα οικιστικά σύνολα, την Άνω Πόλη και την Κάτω Πόλη, που αναπτύσσονται αμφιθεατρικά στη νοτιοανατολική πλαγιά του βράχου, καταλαμβάνοντας έκταση 7.500 m2. Η παρουσία του οικισμού μαρτυρείται από τον 6ο αιώνα μ.Χ. (582/3). Το 10ο αιώνα αποτελεί βάση του βυζαντινού στόλου για την ανάσχεση της αραβικής απειλής. Το 12ο αιώνα είναι μια ισχυρή πόλη με ικανή στρατιωτική δύναμη, που αποκρούει το 1147 την επίθεση των νορμανδικών στρατευμάτων του βασιλιά της Σικελίας Ρογήρου Β΄. Το 1248 ή 1252/53 η πόλη παραδίδεται μετά από μακρά πολιορκία στον Φράγκο ηγεμόνα του πριγκιπάτου της Αχαΐας Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο. Το 1262 παραχωρείται στους Βυζαντινούς και έκτοτε γνωρίζει μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και δημογραφική αύξηση, χάρη στα προνόμια που παραχωρούν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες στην πόλη και τη μητροπολιτική έδρα της. Μετά την πτώση του Βυζαντίου η πόλη, μπροστά στον κίνδυνο της οθωμανικής απειλής, τίθεται το έτος 1460 υπό την προστασία του πάπα Πίου Β’. Ακολούθως, κύριοι της Μονεμβασίας γίνονται διαδοχικά οι Ενετοί (1463-1540 και 1690-1715) και οι Οθωμανοί (1540-1690 και 1715-1821). Στις 23 Ιουλίου 1821 ήταν το πρώτο κάστρο που απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς συμβάλλοντας καθοριστικά στον αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία τους. Το 1828 ο οικισμός υπάγεται στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος Η Μονεμβασία, ως προς την οργάνωσή της ακολουθεί την τριμερή διάρθρωση των βυζαντινών πόλεων-κάστρων, με ακρόπολη στο υψηλότερο σημείο και δύο οχυρωματικούς περιβόλους που την οριοθετούν και την διαχωρίζουν σε Άνω και Κάτω Πόλ Η Άνω Πόλη ήταν το διοικητικό κέντρο με τις κατοικίες των αρχόντων. Ανάμεσα σε πολυάριθμες ερειπωμένες οικίες, δεσπόζει ο περικαλλής βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελλαδικού ή ηπειρωτικού οκταγωνικού ναού. Αρχικά αφιερωμένος στην Θεοτόκο Οδηγήτρια, αφιερώθηκε μετά την Ελληνική Επανάσταση στην του Θεού Σοφία. Ισχυρή τοπική παράδοση συνέδεσε το μνημείο με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο (1282-1328). Ο ναός ανάγεται στο 12ο αιώνα και κοσμείται με γλυπτό διάκοσμο και τοιχογραφίες του τέλους του 12ου ή των αρχών του 13ου αιώνα. Στην Άνω Πόλη σώζονται, μεταξύ άλλων μικρότεροι ναοί, το συγκρότημα της πύλης, ένα οθωμανικό λουτρό και ένα μαυσωλείο, τρεις μεγάλες δημόσιες δεξαμενές αλλά και σημαντικός αριθμός ιδιωτικών στερνών. Η Κάτω Πόλη αποτέλεσε το εμπορικό κέντρο με τα εργαστήρια και τις οικίες των ναυτικών και των εμπόρων. Τα εμπορικά καταστήματα αναπτύσσονταν κατά μήκος του κεντρικού δρόμου, της «Μέσης οδού» των Βυζαντινών. Οι κάποτε ερειπωμένες οικίες της Κάτω Πόλης έχουν σήμερα στην πλειονότητά τους αναστηλωθεί. Ανάμεσα στις εικοσιεπτά σωζόμενες εκκλησίες του οικισμού δεσπόζει στην κεντρική πλατεία ο ναός του Ελκομένου Χριστού. Στις σημαντικότερες εκκλησίες του οικισμού, εκτός από τους ναούς της Αγίας Σοφίας και του Ελκομένου Χριστού, συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων οι ναοί της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, του Αγίου Νικολάου, της Παναγίας Χρυσαφίτισσας, του Αγίου Ανδρέα, της Άγίας Άννας της Καθολικής, της Αγίας Άννας, του Αγίου Ανδρέα. Άλλα σημαντικά κτήρια δημόσιου χαρακτήρα είναι το επισκοπείο και το οθωμανικό τέμενος στην πλατεία του Ελκομένου Χριστού, το οποίο σήμερα στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή Μονεμβασίας με αρχιτεκτονικά γλυπτά και κεραμικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Η ανάπτυξη του οικισμού γινόταν και εκτός των τειχών, όπως φανερώνουν τα ερείπια κτισμάτων στη νοτιοδυτική πλευρά του βράχου, ανάμεσα στα οποία εντοπίζονται το συγκρότημα του φάρου, η αρχική πρόσβαση στην Άνω Πόλη (Mura Rossa), λείψανα ναών, κατάλοιπα οχυρωματικών κατασκευών, στέρνες και ερείπια οικιών και κτηρίων πιθανώς χρήση βιοτεχνικού χαρακτήρα. Στη Μονεμβασία ο αρμονικός συγκερασμός βυζαντινής και δυτικής τέχνης αποτυπώνεται στα μνημεία, ενώ η παρουσία και μνημείων οθωμανικής αρχιτεκτονικής αποτελεί επιπλέον μάρτυρα της πολυπολιτισμικότητας του χώρου, που όπως προαναφέρθηκε αποτελεί πύλη της Ευρώπης προς την Ανατολή. Η οχυρή και στρατηγική θέση της πόλης σε συνάρτηση με το δίκτυο λιμανιών που αναπτύχθηκαν γύρω της και η δραστηριοποίηση των κατοίκων της στο εμπόριο και τη ναυτιλία την κατέστησε μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη και την ανέδειξε σε σημαντικό συγκοινωνιακό και εμπορικό κόμβο της βυζαντινής αυτοκρατορίας με λιμάνια της Μεσογείου. Ήδη από τη μεσοβυζαντινή περίοδο η Μονεμβασία είχε αναδειχθεί σε σημαίνον διαμετακομιστικό κέντρο ανάμεσα σε λιμάνια της Δύσης, της Ανατολικής Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Οι κάτοικοί της, σπουδαίοι ναυτικοί και έμποροι, διακινούν προϊόντα της αγροτικής ενδοχώρας, με σημαντικότερο τον Μονεμβάσιο οίνο, γνωστό ως malvasia από το φράγκικο όνομα της Μονεμβασίας, πολύ δημοφιλή για αιώνες στις αγορές της Δύσης. Η συνύπαρξη κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρούν και οι γραπτές πηγές, ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας και θρησκεύματος συνέβαλε στην πολυμορφία και στον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της μονεμβασιώτικης κοινωνίας και αντικατοπτρίζεται στην αρχιτεκτονική και την τέχνη. Σήμερα, ολόκληρη η νησίδα αποτελεί προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο. Η Άνω Πόλη συνιστά έναν ευρύ, προσβάσιμο στους επισκέπτες, αμιγώς μνημειακό χώρο και η Κάτω Πόλη που σήμερα έχει εξελιχθεί σε πασίγνωστο τουριστικό θέρετρο, φιλοξενεί στα μνημεία της έναν ενεργό οικισμό.