Ναός Επικούριου Απόλλωνα, Βάσσες, Φιγαλεία, Ηλεία

Κατηγορία Χώρου	Επιλεγμένες Κατηγορίες: Χερσαίος Αρχαιολογικός Χώρος
Όνομα	Κύριο όνομα Ναός Επικούριου Απόλλωνα, Βάσσες, Φιγαλεία, Ηλεία Άλλα ονόματα:
Περιγραφή	Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα οικοδομήθηκε, μάλλον, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, πιθανώς, στην περιοχή υπήρχε λατρευτικό τέμενος, με έναν ή δύο ναούς του 600 και 500 π.Χ. Ο ναός των κλασικών χρόνων, κτίζεται γύρω στο 420-400 π.Χ., από τους κατοίκους της Φιγαλείας προς τιμήν του Επικουρίου Απόλλωνα, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη σωτηρία τους από λοιμό. Αποτελεί το μοναδικό μνημείο που συνδυάζει και τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της αρχαιότητας: ιωνικό, δωρικό, κορινθιακό. Στα μέλη του περιλαμβάνεται το αρχαιότερο έως σήμερα κορινθιακό κιονόκρανο. Επίσης, η μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρος με παραστάσεις Αμαζονομαχίας και Κενταυρομαχίας, που κοσμούσε το εσωτερικό του σηκού του ναού αποτελεί ένα ολοκληρωμένο έργο ύψιστης καλλιτεχνικής αξίας. Σε μικρή απόσταση στα βόρεια και βορειοδυτικά του ναού του Απόλλωνα εντοπίστηκαν θέσεις με ίχνη λατόμευσης του ασβεστόλιθου που χρησιμοποιήθηκε στην ανέγερση του ναού. Ο ναός εξακολούθησε να χρησιμοποιείται στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια οπότε και έγιναν επιδιορθώσεις της στέγης του, όπως μαρτυρούν οι ενσφράγιστες κεραμίδες που χρησιμοποιήθηκαν. Ο ναός αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας. Οι ανασκαφές της περιόδου 1902-1903 από τους Κ. Kουντουριώτη και Π. Καββαδία στον αρχαιολογικό χώρο αποκάλυψαν δύο ακόμη μικρούς ναούς αφιερωμένους στην Άρτεμη και στην Αφροδίτη. Οι ναοί αυτοί φαίνεται ότι βρίσκονταν σε χρήση σε όλη τη διάρκεια των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, αλλά εγκαταλείφθηκαν οριστικά στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. Ο χώρος είναι εγγεγραμμένος στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1986.
Τύπος προστασίας	Τύπος προστασίας από το Υπουργείο Πολιτισμού: Κήρυξη Αρμόδια Υπηρεσία: ΕΦΑ Ηλείας Παγκόσμιας Κληρονομιάς: ΝΑΙ Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Κληρονομιά: ΝΑΙ
Καθεστώς Προστασίας	ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ07/44671/1836 ΦΕΚ: 837/Β/1986-12-04 ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/30905/1377οικ. ΦΕΚ: 115/ΑΑΠ/2010-04-06 ΥΑ ΡΧ/Α1/Φ07/44671/1836/5.11.1986 ΦΕΚ: 437/ΑΑΠ/2009-09-10
Γεωγραφική Περιοχή	Διοικητική Δικαιοδοσία Καλλικράτης ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΗΛΕΙΑΣ, ΖΑΧΑΡΩΣ, ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ, ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ Σύγχρονα Τοπωνύμια Βάσσες
Επιστημονική Τεκμηρίωση	Χρονολόγηση Από: Αρχαϊκή Περίοδος Έως: Ρωμαϊκή Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Αρχαίος Ναός Τεκμηρίωση: Ο κλασικός ναός του Επικούριου Απόλλωνα, έργο του αρχιτέκτονα Ικτίνου, έχει θεμελιωθεί πάνω στο φυσικό βράχο, σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα με ασυνήθιστο προσανατολισμό Β-Ν, πιθανόν για λατρευτικούς λόγους της αρκαδικής θρησκευτικής παράδοσης. Για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος, ενώ ορισμένα μέρη της οροφής, τα κιονόκρανα του σηκού και ο γλυπτός διάκοσμος είναι από μάρμαρο. Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Έχει 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακρές πλευρές, αντί της καθιερωμένης για την εποχή αναλογίας 6 x 13. Στο εσωτερικό του σηκού, κατά μήκος των μακρών πλευρών υπάρχουν από πέντε ιωνικοί ημικίονες, που αποτελούν απόληξη κάθετων στον τοίχο τοιχαρίων, τα οποία διαμορφώνουν κόγχες. Το τελευταίο ζεύγος των ημικιόνων τέμνουν διαγώνια τον τοίχο του σηκού και όχι κάθετα όπως οι υπόλοιποι. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχε ένας κίονας, που έφερε το αρχαιότερο γνωστό ως σήμερα στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική κορινθιακό κιονόκρανο. Κατά μία άποψη ο κίονας αυτός αποτελούσε ανεικονική παράσταση θεότητας, ακολουθώντας τις βαθιές λατρευτικές παραδόσεις της Αρκαδίας, ενώ σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, κορινθιακοί ήταν και οι δύο διαγώνιοι ημικίονες εκατέρωθεν του κεντρικού κορινθιακού. Στο άδυτο, που βρισκόταν πίσω από τον κίονα αυτό, πιθανότατα φυλασσόταν το λατρευτικό άγαλμα του θεού. Στον ανατολικό του τοίχο υπάρχει θύρα, που οδηγούσε στο εξωτερικό πτερό, για την ύπαρξη της οποίας έχουν διατυπωθεί διάφορες ερμηνείες. Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη και η κεράμωση μαρμάρινη, κορινθιακού τύπου. Το ναό περιέτρεχε εξωτερικά δωρική ζωφόρος με ακόσμητες μετόπες και τρίγλυφα, ενώ ανάγλυφη διακόσμηση έφεραν μόνο οι εσωτερικές μετόπες των στενών πλευρών. Οι έξι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Τα αετώματα δεν είναι βέβαιο ότι έφεραν γλυπτό διάκοσμο. Το βασικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Είχε συνολικό μήκος 31 μ. και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Γλύπτης της ζωφόρου ίσως ήταν ο Παιώνιος, που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης. Χρονολόγηση Από: Κλασική Περίοδος Έως: Κλασική Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Υπέργειο Λατομείο Τεκμηρίωση: Θέσεις με ίχνη λατόμευσης του ασβεστόλιθου που χρησιμοποιήθηκε στις οικοδομικές εργασίες του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα σε μικρή απόσταση στα βόρεια και βορειοδυτικά του ναού του Απόλλωνα. Χρονολόγηση Από: Αρχαϊκή Περίοδος Έως: Ελληνιστική Περίοδος Τύπος χώρου / μνημείου: Αρχαίος Ναός Τεκμηρίωση: Ο ναός της Αφροδίτης βρίσκεται στη θέση Κώτιλο, βορειοδυτικά του ναού του Επικούριου Απόλλωνα, σε μία μικρή κοιλάδα που σχηματίζεται στην ψηλότερη κορυφή του όρους Κωτίλιο και σε υψόμετρο περίπου 1.230 μ. Πρόκεται για μικρό σε διαστάσεις ναό, κτισμένο χωρίς θεμελίωση επάνω στο φυσικό βράχο και έχει το συνήθη προσανατολισμό Α-Δ. Αποτελείται μόνο από πρόναο και σηκό και οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με αμελώς λαξευμένους δόμους, που συνδέονται μεταξύ τους με πηλό, ενώ δεν σώζεται κανένα ίχνος κιόνων ή γλυπτού διακόσμου. Στο εσωτερικό του σηκού διατηρείται λίθινο βάθρο, όπου πιθανότατα στεκόταν το λατρευτικό άγαλμα της θεάς.
Ενημερωτικό Υλικό	Ο Ναός του Απόλλωνα στις Αρκαδικές Βάσσες Μνημειώδεις Περιπέτειες_Ναός Επικούριου Απόλλωνα
Φωτογραφικό Υλικό	Προβολή Φωτογραφιών